Poprawić jakość i smak

Uzdatnianie wody wodociągowej to na ogół tylko jej doczyszczanie, wszak dostawca jest zobowiązany do systematycznych jej badań i oferowania wody zdatnej do picia. Proces oczyszczania znacznie się komplikuje jeśli korzystamy z własnego ujęcia.

Wówczas niezbędne jest badanie składu wody, które można zrobić w najbliższej stacji Sanepidu i zlecenie zaplanowania niezbędnych urządzeń specjalistycznej firmie. Fachowiec dobierze ich rodzaj, wielkość i wydajność w zależności od liczby mieszkańców lub punktów poboru wody oraz dziennego jej zużycia.

Pod uwagę weźmie też typ instalacji wodnej, dostęp do prądu i kanalizacji (szambo czy przydomowa oczyszczalnia) oraz ilość miejsca na urządzenia. Na stację uzdatniania wody potrzebne jest dobrze wentylowane, ogrzewane pomieszczenie o minimalnych wymiarach 150 × 200 cm i wysokości 230 cm.

Instalacja filtrów

Miejsce na stację uzdatniania wody trzeba uwzględnić już na etapie projektowania domu.

Filtry powinny być ulokowane w domu (nie w prowizorycznych studzienkach), w miejscu, gdzie panują odpowiednie warunki do działania urządzeń elektronicznych i zbiorników z wodą (ochrona przed niską temperaturą). Może to być kotłownia, pomieszczenie gospodarcze lub garaż.

W przypadku wody wodociągowej, podłączenie filtrów wykonuje się za wodomierzem, a jeśli dom jest zasilany wodą ze studni, zaraz za wejściem wody do budynku.

Podstawowym procesem wykorzystywanym w technologii uzdatniania wody jest filtracja, która polega na oddzielaniu cząstek zawieszonych, podczas przepływu wody przez złoże filtracyjne. Specyficznym jej rodzajem jest wymiana jonowa, w trakcie której następuje zatrzymywanie wybranych substancji rozpuszczonych.

Wypełnienia filtrów domowych stanowią różnego rodzaju materiały, dobrane w zależności od rodzaju procesu filtracyjnego. Każde złoże ma swoje specyficzne zastosowanie i optymalne warunki pracy. Złoża wymienia się z częstotliwością zależną od ich wytrzymałości i właściwości oraz prowadzonego procesu filtracji.

Ponieważ w filtrach znajdują się złoża wymagające płukania, okresowo powstają tzw. popłuczyny, które traktuje się jak ścieki. Zatem do prawidłowego zainstalowania filtrów konieczne jest podłączenie ich do kanalizacji. Popłuczyny odprowadza się razem z innymi ściekami do szamba, przydomowej oczyszczalni, kanalizacji zbiorczej lub wykonuje się studnię chłonną.

Praktycznie każdy filtr do wody czy lampa bakteriobójcza UV muszą być podłączone do prądu przez standardowe gniazdo elektryczne 230 V (wyjątkiem są filtry siatkowe z manualnym czyszczeniem albo z wymiennymi wkładami).

Pracą filtrów, ich płukaniem i regeneracją sterują elektroniczne głowice. Ręcznej obsługi mogą wymagać tylko narurowe filtry mechaniczne.

Woda płynąca z kranu powinna być czysta, smaczna, bezwonna i bezbarwna. Jeżeli taka nie jest, trzeba ją w odpowiedni sposób uzdatnić.

Mechaniczne narurowe 

Filtr samopłuczący.

W domach jednorodzinnych filtry mechaniczne na ogół instaluje się jako filtry wstępne. Najczęściej są to urządzenia z wkładami siatkowymi, piankowymi albo sznurkowymi. Bardziej zaawansowane są modele samopłuczące, najpopularniejsze – z wymiennymi wkładami.

Filtr mechaniczny zawiera:

• Korpus wielkości 10 lub 20 cali
• Wkład filtracyjny – wymieniany lub płukany;
• Automat płuczący, przy filtrach samopłuczących.

Eksploatacja i serwis. Wkłady należy wymieniać w zależności od stopnia zanieczyszczenia wody, a siatki filtracyjne w filtrach samopłuczących czyścić chemicznie. 

Mechaniczne zeolitowe

Przy wysokiej mętności wody dobrze sprawdzają się filtry mechaniczne ze złożem zeolitowym, o wysokiej sprawności zatrzymywania zanieczyszczeń. Taka filtracja zapewnia wysoką klarowność wody, gdyż złoże to pozwala na usuwanie cząstek o średnicy poniżej 5 μm.

Filtr zeolitowy zawiera:

• Zbiornik filtracyjny, w którym znajduje się złoże, które ma dużą powierzchnię właściwą, przez co może działać z wysoką wydajnością, wymaga jednak odpowiedniego płukania;
• Głowicę sterującą, pracującą w trybie czasowym (płukanie po zadanym okresie).

Eksploatacja i serwis. Złoża filtracyjnego praktycznie nie trzeba wymieniać. Ważna jest natomiast regularna konserwacja filtra i sprawdzenie poszczególnych elementów systemu uzdatniania wody.

Budowa zmiękczacza wody.

Filtry neutralizujące – podnoszące pH i twardość wody

Ich funkcją jest neutralizacja, czyli podnoszenie odczynu pH. Wykorzystuje się w nich dolomit lub podobne kruszywo. Filtry te mogą usuwać również mangan i niewielkie stężenia żelaza.

Zmiękczacz wody - zmniejsza m.in. twardość wody, chroniąc urządzenia AGD przed zniszczeniem.

Filtr neutralizujący zawiera:

• zbiornik filtracyjny, w którym znajduje się dolomitowy materiał filtracyjny, który nie nadaje się do wody twardej (spowoduje ona nieodwracalne zbrylenie i brak możliwości wymiany złoża);
• głowicę sterującą, pracującą w trybie czasowym (płukanie po zadanym okresie).

Eksploatacja i serwis. Złoże filtracyjne trzeba wymienić, jeśli zostanie stwierdzone jego nieefektywne działanie, po ok. 5 latach pracy. Ważna jest regularna konserwacja filtra i sprawdzenie poszczególnych elementów systemu uzdatniania wody.

Przeczytaj także: Problemy z czerpaniem wody ze studni wierconej.

Zmiękczacze wody

Wielkość zmiękczacza, a dokładnie ilość niezbędnej żywicy, zależy od twardości wody i przewidywanego zużycia. Im większa jej twardość i większe zapotrzebowanie na nią, tym więcej żywicy powinno się zastosować, aby regeneracja nie przebiegała zbyt często.

Zmiękczacz zawiera:

• zbiornik filtracyjny z żywicą jonowymienną (kationitami) – zmiękczanie wody zachodzi na zasadzie wymiany jonowej na kationitach sodowych – jony wapnia i magnezu wymieniane są na jony sodu;
• głowicę sterującą, która kieruje procesem filtracji oraz regeneracji (najpowszechniej w wersji objętościowej, czyli moment regeneracji zależy od zużycia wody) – niezwykle istotne jest to, by głowica miała zawór mieszający, pozwalający ustalić właściwą twardość wody w końcowych punktach odbioru;
• zbiornik solanki, w którym rozpuszczana jest sól tabletkowana (automatycznie).

Warunkiem skutecznego działania systemu dezynfekcji wody jest regularna wymiana wkładów filtracyjnych.

Eksploatacja i serwis. Przy poprawnej eksploatacji, złoże będzie pracowało wiele lat, bez konieczności wymiany. Jeśli kationit zmiękczający narażony jest na dopływ wody bardzo zażelazionej, może ulec zniszczeniu i w konsekwencji trzeba będzie taką żywicę wymienić. Można również stosować środki chemiczne do czyszczenia żywic zmiękczających. Potrzebna jest regularna konserwacja filtra oraz sprawdzenie poszczególnych elementów systemu uzdatniania wody. 

Filtry wielofunkcyjne

Zwykle tego typu złoża zmiękczają wodę, usuwają żelazo i mangan oraz zmniejszają zawartość jonu amonowego i substancji organicznych. Budowa i działanie filtra z takim złożem nie różni się praktycznie od zmiękczacza.

Eksploatacja i serwis. Konieczność wymiany złoża w filtrze wielofunkcyjnym, dodatkowe czynności serwisowe zależą od jego specyfiki, składu wody, zaleceń producenta. Wszystkie filtry wymagają uzupełniania soli tabletkowanej. Potrzebna jest regularna konserwacja filtra oraz sprawdzenie poszczególnych elementów systemu uzdatniania wody.

Odżelaziacze ze złożem katalitycznym

Odżelaziacz usuwa z wody mangan i żelazo.

Chcąc usunąć żelazo i mangan, w systemach domowych stosuje się odżelaziacze ze złożem katalitycznym.

Odżelaziacz zawiera:

• zbiornik filtracyjny – woda wpływa od góry i filtrowana jest całą powierzchnią złoża. Niewłaściwe płukanie może doprowadzić do nagromadzenia się osadów żelazistych, pogorszenia jakości wody i niedostatecznego usuwania manganu;
• głowicę sterującą – pracą filtra steruje głowica filtracyjna, działająca czasowo, czyli po zadanym okresie włącza się proces płukania złoża. Odżelaziacz musi płukać się regularnie;
• zbiornik chemii.

Eksploatacja i serwis. Wymiana złoża w odżelaziaczu jest niezbędna jeśli uzdatniana woda nie spełnia już odpowiednich norm jakości, mimo prawidłowej eksploatacji filtra. Dłużej, bez wymiany działają złoża, które regeneruje się nadmanganianem potasu – wymiana może być konieczna po 10–15 latach pracy. W odżelaziaczach wody, bardziej od wymiany złoża, potrzebna jest regularna konserwacja filtra oraz sprawdzenie poszczególnych elementów systemu uzdatniania wody. 

Filtry węglowe 

Filtr węglowy poprawia smak i zapach wody.

Filtry takie wypełnione są węglem aktywnym (inaczej aktywowanym) – usuwają zanieczyszczenia organiczne, poprawiają smak i zapach wody.

Filtr węglowy zawiera:

• zbiornik filtracyjny, w którym znajduje się węgiel aktywny. Jest to złoże filtracyjne, które ma bardzo rozwiniętą powierzchnię właściwą, dzięki temu może pochłaniać duże ilości zanieczyszczeń, również tych niebezpiecznych (np. metali ciężkich, jak chrom, arsen), uciążliwych, pogarszających smak i zapach wody (np. pestycydów). Filtrację węglową można wykorzystywać także do usuwania nadmiaru chloru z wody;
• głowicę sterującą, pracującą w trybie czasowym (płukanie po zadanym okresie).

Eksploatacja i serwis. Konieczna jest systematyczna wymiana złoża węglowego, co 3–5 lat. W instalacjach po filtrach węglowych celowe jest stosowanie lamp bakteriobójczych UV, zwłaszcza jeśli filtr ma długie przerwy w działaniu i przestoje wody, gdyż wtedy na powierzchni złoża mogą rozwinąć się mikroorganizmy. Prócz wymiany węgla aktywnego ważna jest okresowa konserwacja filtra, a także sprawdzenie poszczególnych elementów systemu uzdatniania wody.

Lampy bakteriobójcze UV 

Urządzenia te wykorzystują bakteriobójcze promieniowanie UV. Podczas dezynfekcji do wody nie wprowadza się żadnych środków chemicznych (nie ma problemów z nieprzyjemnym smakiem i zapachem). Lamp bakteriobójczych warto używać, kiedy w wodzie wykryto mikroorganizmy, a także w celach profilaktycznych, jako sanitarne zabezpieczenie wody, zarówno z własnego ujęcia, jak i wody wodociągowej.

Lampa zawiera:

• Korpus ze stali kwasoodpornej
• Szafkę sterowniczą

Eksploatacja. Najważniejsza jest wymiana promiennika UV. W lampach domowych stosuje się zwykle promienniki, które pracują wydajnie przez ok. 8000 godzin – po roku wymagają więc wymiany.

Systemy kuchenne 

Przeznaczone są do usuwania substancji rozpuszczonych, które nie powinny znajdować się w wodzie przeznaczonej do spożycia, a ich usuwanie w centralnych stacjach jest niemożliwe lub nieopłacalne. Takie systemy najczęściej umieszcza się w szafce pod zlewozmywakiem i taktuje jako uzupełnienie głównej, domowej stacji uzdatnia wody.

Jednym z takich systemów jest układ z odwróconą osmozą, który polega na kilku stopniach filtracji:

• wstępnej – najczęściej to trzy stopnie, z wymiennymi wkładami;
• osmotycznej – usuwa wszystkie rozpuszczone w wodzie związki;
• mineralizacji – uzupełnia wapń i magnez;
• końcowej – jest to np. dodatkowy filtr węglowy, dezynfekcja. 

Eksploatacja. W zależności od składu i zużycia wody należy wymieniać wkłady, membranę, promiennik UV.

Kiedy woda ma odpowiednią jakość?

Po pierwsze, kiedy użytkownicy akceptują jej zapach, smak, barwę i przezroczystość. Po drugie, gdy picie wody nie powoduje negatywnych skutków zdrowotnych zarówno tych natychmiastowych, jak i objawiających się po określonym czasie, oraz nie jest przyczyną dyskomfortu w postaci np. wysychającej skóry po myciu.

W końcu po trzecie, woda nie może negatywnie oddziaływać na wewnętrzną instalację wodną, system grzewczy, np. kocioł, instalację ogrzewania podłogowego lub grzejniki oraz na sprzęt AGD, taki jak czajnik, ekspres do kawy, pralka (również poprzez wpływanie na jakość prania), czy też armaturę kuchenną lub łazienkową.

Normy jakości wody 

Właściwy skład wody określa Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 listopada 2015 r. W sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz.U. 2015 poz. 1989).

Rozporządzenie zawiera wykaz kilkudziesięciu parametrów, substancji i wskaźników jakości wody. Wymagania podzielone są z uwagi na podstawowe i dodatkowe, na mikrobiologiczne, chemiczne, organoleptyczne i fizykochemiczne, a nawet dotyczące substancji promieniotwórczych. Do tak drobiazgowej kontroli jakości zobowiązani są tylko dostawcy wody, czyli przedsiębiorstwa wodociągowa.

Dla doboru odpowiednich metod na przygotowanie wody dla domu wystarcza podstawowa analiza jaką oferują np. laboratoria w Sanepidzie, która kosztuje 300-400 zł. Taka usługa obejmuje przyjazd osoby pobierającej próbki i badanie fizykochemiczne (mętność, barwa, zapach, odczyn, żelazo ogólne, mangan, amoniak/jon amonowy, azotany, przewodność i twardość) oraz mikrobiologiczne (np. bakterie grupy Coli, enterokoki kałowe) składu wody.

6 najczęstszych problemów z wodą 

1. Zimna woda ma brzydki zapach

Użytkownicy wody wodociągowej mogą skarżyć się, że woda ma zapach chloru, ponieważ poddawana jest dezynfekcji chemicznej związkami chloru. Przy niewłaściwym stanie wodociągu woda może mieć zapach metaliczny, na skutek żelaza zgromadzonego w osadach w rurociągach i przedostającego się do wody. Korzystający z własnego ujęcia nie wyczują w wodzie chloru, ale naturalnie rozpuszczone substancje, które trudno zidentyfikować.

Wody podziemne zasilające studnie często mają podwyższoną zawartością żelaza i manganu. Szczególnie woda zawierająca żelazo może mieć charakterystyczny zapach i metaliczny posmak. Siarkowodór, czy rzadko występujący metan, także mogą negatywnie wpływać na zapach wody. Może ona mieć też zapach określany jako gnilny, który jest efektem naturalnych procesów biologicznych lub oznacza obecność substancji ropopochodnych.

Rozwiązanie problemu. Metoda postępowania zależy od źródła zapachu. W wodzie wodociągowej najczęściej wystarczy zastosowanie filtra węglowego. W celu usunięcia z takiej wody żelaza można wykorzystać zmiękczacz (odżelazianie to wówczas dodatkowa funkcja tego urządzenia). Usunięcie zapachu metalicznego (pochodzącego od żelaza) w wodzie ze studni, można uzyskać dobierając odżelaziacz. Jego rodzaj zależy od składu wody, może to być:

• filtr ze złożem katalitycznym (typowy materiał), który usuwa również siarkowodór;
• zmiękczacz, ze zwykłą żywicą zmiękczającą;
• filtr wielofunkcyjny, którego materiał filtracyjny składa się z kilku frakcji, odpowiedzialnych za usuwanie różnych substancji, w tym organicznych.

Do usuwania siarkowodoru przydatny jest filtr ze złożem katalitycznym lub, gdy nie ma potrzeby odżelaziania i odmanganiania, z dodatkiem filtra węglowego. Poza tym pomocny w pozbyciu się zapachu wody może być aspirator napowietrzający, zamontowany przed hydroforem bez przepony (z przeponą takie rozwiązanie nie ma sensu).

2. Nieprzyjemny smak 

Nieakceptowalny smak może wynikać z obecności chloru w wodzie wodociągowej albo żelaza w wodzie ze studni.

Rozwiązanie problemu. Najprostszym sposobem jest zastosowanie kuchennego filtra kilkustopniowego lub systemu odwróconej osmozy. Centralnym rozwiązaniem problemów smakowych są filtry węglowe, zaś w przypadku preferowania wody miękkiej – zmiękczacze.

3. Zabarwienie i mętność

Woda wodociągowa wskutek wtórnego zanieczyszczenia lub awarii wodociągu może dopływać do odbiorców zabarwiona, z cząstkami zanieczyszczeń, piaskiem. Może to być problem stały bądź okresowy. W przypadku wody z własnego ujęcia, tylko badania jakości wody pozwolą na ocenę źródła barwy i braku przezroczystości.

Jeśli woda na początku klarowna, po kontakcie z powietrzem żółknie i jednocześnie pojawia się osad, który potem opada, to znak, że w wodzie jest żelazo, prawdopodobnie wraz z manganem. Gdy woda jest żółta, a po kontakcie z powietrzem nie tworzy się na niej osad, należy spodziewać się, że powodem zabarwienia jest żelazo lub naturalne, barwne substancje organiczne.

Problemem może być też sama mętność wody, która niekorzystnie wpływa też na stan instalacji.

Rozwiązanie problemu. W przypadku wody wodociągowej, najprościej podłączyć narurowy filtr mechaniczny z wymiennym wkładem siatkowym, polipropylenowym lub samoczyszczący. Jeżeli przyczyną problemów są żelazo i mangan to montuje się odżelaziacz lub zmiękczacz, filtr wielofunkcyjny, ewentualnie ich kombinację.

W razie obecności substancji organicznych – powinno się rozważyć zastosowanie filtra węglowego bądź wielofunkcyjnego, który usuwa również zanieczyszczenia organiczne. Jeśli problemem jest sama mętność warto zainstalować filtr mechaniczny – najprostszy narurowy lub najbardziej zaawansowany ze złożem zeolitowym.

Zbyt twarda woda zostawia osad na bateriach i urządzeniach AGD.

4. Sucha skóra po kąpieli, konieczność zużywania dużej ilości detergentów i środków myjących

Są to oznaki znacznej twardości wody. Problem może dotyczyć zarówno wody wodociągowej, jak i ze studni. Zalecana wartość twardości to od 60 do 500 i ok. 1000 mg CaCO3/dm3 w przypadku wody ze studni na terenach, gdzie przeważają skały wapienne. To, jaki poziom twardości jest akceptowalny przez użytkowników, zależy od ich indywidualnych preferencji, natomiast najmniej niszcząco na instalacje oddziałuje woda o twardości 40–80 mg CaCO3/dm3.

Rozwiązanie problemu. Zmiękczanie wody przeprowadza się za pomocą filtrów (zmiękczaczy), w których materiałem filtracyjnym jest żywica zmiękczająca, regenerowana solanką. Zmiękczacz powinien mieć możliwość regulacji twardości wody. Polega ona na proporcjonalnym mieszaniu wody twardej i zmiękczonej. Odpowiedzialny jest za to element głowicy sterującej filtra lub właściwy układ zaworów.

5. Powstawanie osadów na armaturze, ciemnych plam na wypranych rzeczach oraz kamienia na urządzeniach AGD.

Najczęściej związki żelaza i manganu powodują zarastanie instalacji domowych i armatury, mogą być również przyczyną powstawania plam na sanitariatach i praniu. Pogarszają one właściwości organoleptyczne wody podwyższając jej mętność, a przy wyższych stężeniach zmieniają także smak i zapach. Jednocześnie taka woda może zawierać znaczącą zawartość wapnia i magnezu, przez co staje się bardzo twarda.

Rozwiązanie problemu. Przeważnie sprawdza się zastosowanie zespołu 2 filtrów – odżelaziacza i zmiękczacza.

6. Woda jest zbyt śliska – bardzo trudno zmyć mydło (niska twardość wody)

Zbyt miękka woda to oznaka niskiej zawartości jonów wapnia i magnezu, które tworzą z dodawanymi do niej detergentami nierozpuszczalne związki, które nie tworzą piany.

Rozwiązanie problemu. Wodę można wzbogacić w jony wapnia i magnezu, czyli podnieść jej twardość, stosując filtry neutralizujące z wypełnieniem z węglanów wapniowo-magnezowych.