Zdrowy i oszczędny dom - od koncepcji do realizacji

Nic dziwnego, że już obecnie coraz więcej inwestorów buduje domy energooszczędne, przyjazne dla środowiska i tanie w eksploatacji. Energooszczędne, czyli takie których zapotrzebowanie na energię wynosi 40 kWh/m?rok, podczas gdy w domach standardowych spełniających obowiązujące normy wynosi ono średnio 100-120 kWh/m?rok.

By budynek mógł nosić miano budynku o minimalnych kosztach eksploatacyjnych poza odpowiednim projektem musi być wykonany z dbałością o jakość materiałów i procesów budowlanych. Nie należy zatem kupować materiałów niewiadomego pochodzenia, bez atestów i zatrudniać przypadkowych wykonawców bez autoryzacji producentów i fachowego nadzoru.

Konieczne jest również zatrudnienie doświadczonego kierownika budowy lub inspektora nadzoru.

Wybór działki pod dom energooszczędny

Szukając działki, warto zwrócić uwagę na możliwość wykorzystania, na pierwszy rzut oka nieatrakcyjnych jej naturalnych warunków terenowych: wszelkich zagłębień, skarp, nachylenia terenu, a nawet drzew. Wszystkie te elementy mogą być wykorzystane do oszczędzania energii, podobnie jak precyzyjne zorientowanie budynku względem stron świata. To dobra wiadomość dla właścicieli nietypowych działek. Jednak warto pamiętać, że wykorzystanie naturalnych warunków terenu do budowy energooszczędnego domu możliwe jest tylko w projektach wykonywanych na indywidualne zamówienie.

Odpowiedni projekt domu energooszczędnego

Zanim wybierzemy konkretny projekt, warto wspólnie ze wszystkimi członkami rodziny określić swoje oczekiwania. Pomyślmy, ile metrów kwadratowych ma mieć dom, ile pokoi i łazienek oraz czy garaż ma być zintegrowany z domem czy wolno stojący i ile samochodów będzie w nim parkować. Warto określić takie wymagania i z nich nie rezygnować w dalszym etapie poszukiwań.

Projekt indywidualny

Wybierając dom z katalogu, należy pamiętać, że gotowe projekty domów energooszczędnych to w Polsce jeszcze rzadkość. W katalogach są prezentowane domy, które powinny być dostępne dla jak największej liczby potencjalnych inwestorów. Dlatego na ogół unika się rozwiązań, które powodują zwiększenie kosztów budowy domu (budowa domu energooszczędnego jest droższa od domu budowanego wg obowiązujących przepisów o 10-30%).

Z tego względu ściany, dach i podłoga w typowych projektach są ocieplone jedynie w minimalnym stopniu - tak, by zostały spełnione wymagania prawne dotyczące ochrony cieplnej budynków. Także projektowana stolarka okienna to wyroby standardowe. Wentylacja domów w projektach gotowych jest prawie zawsze grawitacyjna. Dom wybudowany według takiego projektu nie będzie więc spełniał standardów domu energooszczędnego.

Można jednak spróbować taki projekt przystosować do wymogów energooszczędności, ale za poprawki będziemy musieli zapłacić architektowi dokonującemu adaptacji.

Prosta architektura

Im większy dom, tym większą ma powierzchnię przegród zewnętrznych i tym większe będą w nim straty energii i tym droższe jego ogrzewanie. Żeby te wydatki nie były nadmierne, przede wszystkim nie warto budować zbyt dużego domu.

Powierzchnia przegród zależy jednak nie tylko od wielkości domu, ale także od jego kształtu: im jest on bardzie zwarty, tym mniejsza jest powierzchnia jego przegród zewnętrznych i odwrotnie: domy o wymyślnych kształtach, z licznymi przybudówkami, wykuszami i załamaniami ścian oraz skomplikowanymi, łamanymi dachami mają powierzchnię przegród większą niż domy tej samej wielkości zaprojektowane na rzucie prostokąta. Jeśli dom ma być energooszczędny, powinien mieć prostą, zwartą bryłę.

Najbardziej ekonomiczny będzie dom wybudowany na planie prostokąta, z prostym, dwuspadowym lub najlepiej jednospadowym dachem, bez wykuszy i lukarn. Taki dom będzie też tańszy w budowie, a wykonawcy będą mieli mniej okazji, by popełnić błędy.

Liczba kondygnacji

Ponieważ ciepło najłatwiej uchodzi przez dach, dlatego gdyby porównać dwa domy o takiej samej powierzchni użytkowej, ze ścianami i dachem ocieplonymi identyczną warstwą izolacji, to eksperyment wykazałby większe straty przez dach parterowego. Jednak decyzję co do tego, czy dom ma być piętrowy, czy parterowy, należy więc raczej wiązać z walorami architektonicznymi działki (orientacja, nasłonecznienie, widoki z okien) i preferencjami przyszłych mieszkańców: jeśli wolą mieć dom bez schodów, także i taki mogą bez problemów uczynić energooszczędnym.

Dom parterowy powinien więc mieć jedynie dobrze ocieplony strop. To lepsze rozwiązanie niż izolowanie dachu nieużytkowego poddasza, bo wówczas nie ucieka na nie ciepło. Pogrubienie warstw ocieplenia stropu nie nastręcza żadnych dodatkowych trudności, jak to jest ze ścianami, do których można stosunkowo łatwo zamocować ocieplenie nie grubsze niż 20 cm.

Rozmieszczenie pomieszczeń domu energooszczędnym

Zapotrzebowanie domu na energię do ogrzewania można zmniejszyć przez takie usytuowanie pomieszczeń, by od północy znalazły się jedynie te o funkcji pomocniczej - na przykład schowki, garderoba, pomieszczenie techniczne czy garaż. Odpowiednio wyregulowana instalacja grzewcza może utrzymywać w nich temperaturę niższą niż w pomieszczeniach, w których stale przebywają mieszkańcy, bez szkody dla ich komfortu. W pomieszczeniach pomocniczych łatwiej też zredukować powierzchnię okien albo w ogóle z nich zrezygnować.

Rzut parteru domu energooszczędnego: rozmieszczenie pomieszczeń gospodarczych bez okien od strony północnej elewacji

Okna od południa

Okna o największej powierzchni powinny być ulokowane na elewacji południowej, gdyż po tej stronie największe będą zyski energetyczne wynikające z nasłonecznienia. Najmniej okien powinno się projektować w ścianie północnej, gdyż te okna będą powodować największe straty.

Straty energii wynikać jednak mogą także z nadmiaru nasłonecznienia i spowodowanej nimi potrzeby używania klimatyzacji. Aby zyski energetyczne były jak największe, a straty zredukowane do minimum, elewację południową należy zaprojektować tak, by zimą, gdy słońce jest nisko nad horyzontem, była w pełnym słońcu, ale latem była osłonięta (na przykład przez drzewa liściaste, rolety, markizy lub dach nad tarasem).

Dla zminimalizowania strat przez ścianę zorientowaną na północ można też w ogóle zrezygnować z okien w tej ścianie i osłonić od tej strony budynek garażem czy nawet - jeśli sprzyja temu ukształtowanie terenu - częściowo zagłębić go w gruncie.

By ograniczyć do minimum straty ciepła przenikającego przez okna, warto zamontować na nich rolety zewnętrzne. Zamykane na noc mogą zmniejszyć straty ciepła przez okna nawet o 30%, pod warunkiem że będą rzeczywiście co wieczór zamykane. Aby to usprawnić, warto wyposażyć je w sterowanie elektroniczne ich zamykaniem i otwieraniem.